Als freelancer of consultant werk je zelfstandig en geniet je van de vrijheid om je eigen tijd en werk in te delen. Maar wat als je opdrachtgever je behandelt alsof je een werknemer bent? In dat geval kun je te maken krijgen met schijnzelfstandigheid, een situatie waarin je schijnbaar zelfstandig bent, maar in werkelijkheid onder het gezag van je opdrachtgever werkt. Dit kan leiden tot serieuze juridische en financiële gevolgen. In dit artikel leggen we uit wat schijnzelfstandigheid is, welke criteria worden gehanteerd om dit vast te stellen, en hoe je kunt voorkomen dat je in deze valkuil trapt.

Wat is schijnzelfstandigheid?

Een echte zelfstandige werkt zonder arbeidsovereenkomst en organiseert zijn werk zelf. Als je echter werkt onder het gezag van een opdrachtgever, kan je als schijnzelfstandige worden beschouwd. Dit is een vorm van sociale fraude die schade toebrengt aan de solidariteit van het Belgische sociale zekerheidssysteem. Schijnzelfstandigheid kan zware financiële consequenties hebben voor zowel de opdrachtgever als de zelfstandige.

Hoe bepaal je of er sprake is van schijnzelfstandigheid?

Om te bepalen of er sprake is van schijnzelfstandigheid, worden vier criteria gehanteerd:

• Vrije wil van de partijen
• Vrijheid om je arbeidstijd te organiseren
• Vrijheid om je werk zelf te organiseren
• Hiërarchische controle

1. Je hebt duidelijk afgesproken dat je zelfstandige bent

• Zelfstandige: Je hebt een schriftelijk contract waarin duidelijk staat dat je een zelfstandige samenwerking aangaat.
• Werknemer: Je hebt geen schriftelijke overeenkomst, maar alleen mondelinge afspraken over de samenwerking.

💡 Voorbeeld: Als een IT-consultant een duidelijk contract heeft dat zijn zelfstandige status bevestigt, en hij dit ook naleeft in de praktijk, is hij minder snel een schijnzelfstandige. Als dezelfde consultant echter alleen mondelinge afspraken heeft gemaakt en zijn opdrachtgever al zijn werk regelt, kan hij als werknemer worden beschouwd.

2. Vrijheid om je manier van werken te organiseren

• Zelfstandige: Je bepaalt zelf hoe je een opdracht aanpakt en hoe je je werk indeelt.
• Werknemer: Je opdrachtgever bepaalt je planning en organisatie.

💡  Voorbeeld: Een freelance grafisch ontwerper die zijn eigen werktijden kiest en beslist hoe hij projecten uitvoert, werkt als een echte zelfstandige. Als hij echter verplicht is om op specifieke tijden aanwezig te zijn en gedetailleerde instructies moet volgen, kan hij als schijnzelfstandige worden gezien.

3. Vrijheid om je  arbeidstijd zelf te regelen

• Zelfstandige: Je hebt een grote mate van vrijheid om te bepalen wanneer en hoe lang je werkt.
• Werknemer: Je moet iedere dag op  hetzelfde uur beginnen en je middagpauze is tot op de minuut geregeld.

💡  Voorbeeld: Een consultant die werkt wanneer het hem uitkomt en zijn eigen deadlines stelt, heeft de vrijheid van een zelfstandige. Werkt hij echter enkel volgens de kantooruren van zijn opdrachtgever en wordt hij strikt gecontroleerd, dan kan hij een schijnzelfstandige zijn.

4. Hiërarchische controle

• Zelfstandige: Je overlegt nu en dan over de opdracht zonder dat er specifieke instructies worden meegegeven.
• Werknemer: Er is sprake van regelmatige en uitgebreide rapportering en controle. Je moet in detail overleggen over elke stap die je wil doen en moet overal toestemming voor krijgen.

💡  Voorbeeld: Een marketingconsultant die zelfstandig werkt en alleen af en toe overlegt met zijn opdrachtgever, toont kenmerken van zelfstandigheid. Als hij echter dagelijks rapport moet uitbrengen en zijn werk onder strikte controle staat, kan hij als schijnzelfstandige worden gezien.

Risicoanalyse: ben jij een schijnzelfstandige?

Het overgrote deel van de freelancers antwoord op alle vragen hierboven met: "zelfstandige". Zowel in het contract van de freelancer als in de praktijk, is het duidelijk dat er geen controle en gezag is door een werkgever.

‍

💡 Astro tip: Zorg altijd voor een goed onderbouwd contract en laat de feitelijke situatie overeenkomen met de contractbepalingen om problemen te vermijden.

Conclusie

Schijnzelfstandigheid is een serieus probleem dat niet alleen jou als freelancer of consultant, maar ook je opdrachtgever zware juridische en financiële gevolgen kan opleveren. Door aandacht te besteden aan de vier belangrijkste criteria—vrije wil, vrijheid om arbeidstijd en werk te organiseren, en hiërarchische controle—kun je bepalen of je risico loopt. Het is essentieel om duidelijke, goed onderbouwde contracten te hebben en ervoor te zorgen dat je dagelijkse werkpraktijken overeenkomen met je status als zelfstandige.

Door bewust om te gaan met je zelfstandige status, duidelijke afspraken te maken en je werk autonoom te organiseren, kun je de risico’s van schijnzelfstandigheid vermijden. Mocht je toch twijfels hebben over je situatie, raadpleeg dan een Astro expert om zeker te zijn van je zaak.